Jakie są modele stresu i radzenia sobie?
Istnieją różne modele stresu i radzenia sobie, które zapewniają różne perspektywy zrozumienia, w jaki sposób jednostki radzą sobie ze stresującymi sytuacjami. Niektóre z kluczowych modeli obejmują:
1. Model stresu i radzenia sobie (Lazarus i Folkman, 1984):
- Model ten podkreśla proces oceny poznawczej, któremu podlegają jednostki w obliczu stresu. Obejmuje dwa kroki:
- _Ocena podstawowa_:Osoby oceniają, czy sytuacja ma znaczenie (pozytywne lub negatywne) dla ich dobrego samopoczucia.
- _Ocena wtórna_:Osoby oceniają swoje zasoby i zdolności radzenia sobie ze stresorem.
2. Transakcyjny model stresu i radzenia sobie (Lazarus, 1999):
- Model ten stanowi rozwinięcie Modelu Stresu i Radzenia sobie i kładzie nacisk na ciągłą interakcję pomiędzy osobą a środowiskiem. Przy określaniu wpływu stresu na jednostkę uwzględnia zarówno czynniki osobiste (np. wysiłki radzenia sobie), jak i czynniki środowiskowe (np. wsparcie społeczne).
3. Radzenie sobie skoncentrowane na problemie i emocjach (Folkman i Lazarus, 1988):
- Model ten rozróżnia dwie podstawowe strategie radzenia sobie:
- _Radzenie sobie skoncentrowane na problemie_:obejmuje wysiłki mające na celu bezpośrednie zarządzanie stresującą sytuacją lub jej zmianę (np. poszukiwanie rozwiązań lub podejmowanie działań).
- _Radzenie sobie skoncentrowane na emocjach_:obejmuje wysiłki mające na celu regulację reakcji emocjonalnych związanych ze stresem (np. techniki relaksacyjne lub poszukiwanie wsparcia emocjonalnego).
4. Model zasobów radzenia sobie (Hobfoll, 1989):
- Model ten podkreśla rolę zasobów w radzeniu sobie ze stresem. Zasoby mogą obejmować zasoby wewnętrzne (np. poczucie własnej wartości, poczucie własnej skuteczności) i zasoby zewnętrzne (np. wsparcie społeczne, zasoby finansowe). Wyczerpywanie się zasobów może utrudniać skuteczność radzenia sobie, natomiast odpowiednie zasoby zwiększają zdolność jednostki do radzenia sobie ze stresem.
5. Teoria zachowania zasobów (COR; Hobfoll, 1989):
- COR proponuje, aby jednostki dążyły do uzyskania, utrzymania i ochrony swoich zasobów. Radząc sobie ze stresorami, zasoby mogą zostać utracone lub wyczerpane. Aby skutecznie sobie radzić, jednostki mogą angażować się w różne strategie oszczędzania lub budowania zasobów, aby przywrócić ich poziom.
Każdy z tych modeli zapewnia unikalne spojrzenie na proces stresu i radzenia sobie. Podkreślają różne aspekty tego, jak jednostki postrzegają, doświadczają i radzą sobie ze stresującymi sytuacjami, pomagając w zrozumieniu ludzkiej odporności i adaptacji. Wybór modelu najodpowiedniejszego dla konkretnego kontekstu lub pytania badawczego zależy od specyfiki badania i czynników, które ma ono zbadać.
